Mắc khén là loại hạt quen thuộc với người dân Việt Nam, nhất là ở khu vực phía Bắc. Đây cũng là một loại gia vị được dùng trong nhiều món nướng, hấp, chẩm chéo,… làm nên hương vị đặc trưng cho ẩm thực Tây Bắc. Mời bạn xem ngay bài viết dưới đây cùng Tây Bắc Green để giải đáp các thắc mắc này nhé!

1. Mắc khén là gì? Hạt dổi có phải là hạt mắc khén không?

Mắc khén là một loại cây thân gỗ, mọc rất nhiều ở vùng Tây Bắc nước ta. Cây mắc khén có tuổi đời dài, khi trưởng thành, cây có thể cao tới 18m. Vào mùa đông, hạt mắc khén, sau khi rụng từ trên cây xuống, sẽ được người dân địa phương thu hoạch, phơi khô và bảo quản. Loại hạt này có mùi thơm đặc trưng và công dụng tương tự như hạt tiêu.

Vậy hạt dổi có phải là hạt mắc khén không? Thực tế, hạt mắc khén và hạt dổi là hai loại hạt khác nhau, đều có vị cay đặc trưng. Tuy nhiên, hạt dổi sẽ có mùi cay nồng hơn và có vị hơi cay. Đặc biệt, khi dùng hạt dổi, người địa phương thường sẽ dùng cách nướng thay vì rang. Cách này sẽ làm hạt nở căng ra và tỏa mùi thơm hấp dẫn.

2. Đặc điểm nhận biết của cây mắc khén

Cây mắc khén rừng có tên khoa học là Zanthoxylum rhetsa, thuộc chi Hoàng mộc, họ Cam Quýt. Loại cây này còn được biết đến với nhiều cách gọi khác như cây xuyên tiêu, cóc hôi, vàng me, mộc hôi, sẻn hôi, sẻng vàng,… Thân cây có nhiều cành nhánh với vó thân cao và nhiều gai. Ngoài ra, bạn có thể nhận biết cây hạt mắc khén qua các bộ phận sau:

2.1 Lá mắc khén

Lá mắc khén có dạng kép lông chim, mang màu xanh đậm. Đầu lá nhọn với phần cuống lá hơi tròn. Trong khi đó, phần gân chính lại được bố trí ở giữa lá. Tại khu vực gân chính này, cả mặt trên và mặt dưới của lá đều có gai.

2.2 Hạt mắc khén

Hạt mắc khén hình cầu, có kích thước nhỏ, màu nâu đen lấp lánh. Hạt có mùi thơm giống như mùi vỏ cam và vị cay tê nơi đầu lưỡi chứ không cay nồng như ớt. Hạt của mắc khén được đánh giá cao vì có nhiều công dụng tuyệt vời. Đặc biệt, loại hạt này được dùng làm gia vị rất phổ biến, ở vùng Tây Bắc.

2.3 Hoa mắc khén

Mùa hoa mắc khén thường kéo dài từ tháng 6 đến tháng 7 dương lịch hàng năm. Hoa mắc khén có kích thước nhỏ, màu vàng. Hoa sẽ mọc ra từ các kẽ lá, theo từng chùm, mang theo mùi hương rất thơm.

2.4 Quả mắc khén

Thời điểm thu hoạch quả mắc khén diễn ra từ tháng 10 – tháng 11 dương hàng năm. Loại quả này có hình tròn, kích thước khá nhỏ, theo từng chùm. Quả non sẽ có màu xanh lá và chuyển dần thành màu hồng hoặc vàng nhạt khi chín. Nếu đem đi phơi khô, phần vỏ ngoài sẽ chuyển thành màu vàng nâu và nở ra như hạt đỗ. Lúc này, phần hạt đen óng bên trong sẽ bị lộ ra.

3. Tác dụng của mắc khén trong từng lĩnh vực

Mắc khén thường được biết đến là một loại gia vị thơm ngon, được nhiều người yêu thích. Tuy nhiên, loại hạt này còn sở hữu nhiều công dụng hữu ích khác. Cụ thể, dưới đây là một số tác dụng của mắc khén.

3.1 Tác dụng trong ẩm thực

Với vị cay tê nhẹ cùng mùi thơm đặc trưng, khó cưỡng, mắc khén trở thành một gia vị không thể thiếu trong các món ăn của người Tây Bắc. Gia vị mắc khén được sử dụng phổ biến trong các món nướng, hấp,… của người dân tộc Thái, Mường,… Đây chính là một loại gia vị đặc sản, tạo nên hương vị đặc trưng cho các món ăn nơi đây.

3.2 Tác dụng chữa bệnh

Mắc khén có vị cay, tính ấm nên có tác dụng trị nhiễm lạnh cực tốt. Ngoài ra, hạt này cũng chứa nhiều thành phần dinh dưỡng như tinh dầu kháng khuẩn, alkaloid, dl-carvotanacetone, b-pinen, 4-terpinol, d-terpinen, 4-caren, d-a-phellandren và d-a-dihydrocarvol. Nhờ thế, hạt mắc khén còn có tác dụng trị đau nhức xương khớp,…

3.3 Tác dụng xoa bóp

Với tính ấm và có chứa chất kháng khuẩn cùng nhiều dưỡng chất khác, mắc khén cũng có khả năng làm giảm các vết bầm tím, máu tụ, đau nhức,… Vì thế, loại hạt này thường được đem ngâm rượu để tạo thành một loại cồn thuốc. Người dân bản địa sẽ dùng loại rượu thuốc này để xoa bóp, giảm đau cơ, xương, khớp.

3.4 Tác dụng trong kinh tế

Dù là loại cây phổ biến ở vùng núi Tây Bắc nhưng trên thị trường, mắc khén được rao bán với giá rất cao. Giá bán hạt này sẽ có sự khác biệt giữa dạng thô và hạt đã qua chế biến. Thông thường, hạt mắc khén sẽ được bán với giá khoảng vài trăm nghìn, đem lại giá trị kinh tế cao cho người dân vùng này.

4. Ứng dụng của mắc khén Tây Bắc

Dựa vào công dụng của hạt mắc khén, người dân địa phương đã ứng dụng hạt này vào nhiều lĩnh vực khác nhau trong cuộc sống. Cụ thể như sau:

4.1 Làm gia vị

Gia vị chắc chắn là công dụng hạt mắc khén phổ biến và được biết đến rộng rãi nhất. Với hương vị cay tê đặc trưng, loại hạt này có thể được nêm nếm vào nhiều món ăn khác nhau. Từ đó, cả hương thơm lẫn độ ngon của món ăn đều được nâng tầm và trở nên hấp dẫn hơn. Tuy nhiên, bạn không nên sử dụng một lượng gia vị mắc khén quá nhiều vì có thể khiến món ăn bị đắng.

Thực tế, bạn chỉ nên nêm một ít hạt này vào món ăn. Nếu món ăn chưa đủ đậm đà, bạn có thể thêm mắc khén vào nước chấm ăn kèm. Ngoài ra, bạn có thể tham khảo một số cách sử dụng thông dụng của loại gia vị trên dưới đây.

• Món nướng: Đây có lẽ là cách chế biến sử dụng hạt mắc khén nhiều và đem lại hương vị thơm ngon nhất. Trong đó, cá và thịt nướng tẩm mắc khén sẽ có một hương vị thơm ngon riêng, rất khác biệt so với cách nướng thông thường. 
• Món chiên: Bạn cũng có thể dùng hạt này làm gia vị để tẩm ướp thịt, cá trước khi chiên. Cách làm này sẽ tạo cho món ăn vị cay the nhẹ nhàng nơi đầu lưỡi và hương thơm nồng khó thấy ở các loại gia vị khác.
• Nước chấm: Nước chấm làm từ nước mắm kèm thêm chút hạt mắc khén có thể phù hợp với mọi món ăn. Đặc biệt, khi dùng kèm với các món nướng, chiên theo cách trên, hương vị của món ăn sẽ được tăng lên gấp bội.
• Chẩm chéo: Đây là một loại nước chấm riêng, thể hiện sự tinh túy cho ẩm thực vùng Tây Bắc. Chẩm chéo được làm từ nhiều gia vị chỉ có ở Tây Bắc, trong đó có hạt mắc khén.
• Món khô: Thịt khô cũng là một món ăn đặc sản, thường thấy ở các vùng núi phía Bắc. Tại Tây Bắc, khi chế biến món ăn này, người dân địa phương sẽ tẩm ướp thêm nhiều gia vị đặc trưng, trong đó có mắc khén. Nhờ thế, món ăn sẽ có một hương thơm nồng đặc biệt, khác với các vùng khác.

4.2 Làm thuốc 

Ngoài làm gia vị, mắc khén còn được người Tây Bắc sử dụng làm thuốc. Theo các bài thuốc dân gian ở vùng này, loại hạt trên được dùng để chữa chứng khó tiêu, đầy bụng, hỗ trợ kích thích tiêu hóa, giảm đau nhức xương khớp,… 

4.3 Ngâm rượu

Người dân bản địa vùng Tây Bắc cũng sử dụng hạt mắc khén khô để ngâm rượu. Tuy nhiên, loại rượu này không phải dùng để uống. Rượu sau khi ngâm khoảng 2 – 3 tháng sẽ được dùng như một loại thuốc xoa bóp. Loại rượu thuốc này có tác dụng giảm đau nhức xương, khớp, giảm các vết tụ máu, bầm tím.

5. Gợi ý món ăn có thể kết hợp cùng mắc khén

Như vậy, gia vị mắc khén được sử dụng rất nhiều trong ẩm thực Tây Bắc. Tuy nhiên, nếu chưa có cơ hội thưởng thức các món ăn bản xứ thì bạn có thể tự chế biến các món ăn cùng mắc khén tại nhà. Dưới đây là một số món ăn đơn giản bạn không thể bỏ qua.

5.1 Gà nướng mắc khén

Gà nướng hạt mắc khén là một trong những món ăn lâu đời của ẩm thực vùng Tây Bắc. Nguyên liệu chính của món ăn này là gà và mắc khén. Gà sẽ được làm sạch và tẩm ướp gia vị. Sau khi gia vị đã thấm đều, gà sẽ được mang đi nướng để tạo thành món ăn ngon khó cưỡng.

5.2 Thịt gác bếp

Tại các tỉnh miền núi phía Tây Bắc, các loại thịt khô là những món ăn độc đáo và vô cùng nổi tiếng. Nếu có cơ hội đặt chân đến đây, bạn đừng quên thưởng thức các món thịt khô như thịt lợn gác bếp, thịt bò gác bếp, thịt trâu gác bếp nhé! 

Món ăn này có hương thơm đặc trưng của khói bếp, kèm theo mùi vị riêng, hơi tê cay của hạt mắc khén. Khi thưởng thức các món thịt khô, bạn có thể ăn kèm với nước chấm chẩm chéo để tăng thêm hương vị cho món ăn.

5.3 Thịt nướng Tây Bắc

Ngoài thịt khô, thịt nướng cũng là một món ăn thường thấy ở Tây Bắc. Nếu đã từng có cơ hội thưởng thức món ăn chính gốc của người Thái thì bạn chắc chắn không thể quên được hương vị thơm, ngon hấp dẫn. Thịt trước khi đem đi nướng sẽ được tẩm ướp cùng mắc khén và nhiều gia vị khác, tạo nên mùi vị đậm đà, cay nhẹ.

5.4 Làm chẩm chéo

Chẩm chéo được coi là một loại nước chấm đặc biệt trong ẩm thực Tây Bắc. Ngoài ra, chẩm chéo còn là linh hồn của các món ăn bản địa. Loại nước chấm thơm ngon này được làm từ nhiều gia vị, trong đó có hạt mắc khén, ớt khô và muối rang khô. 

Ớt khô sẽ được bỏ hạt và đem đi nướng giòn, rồi được giã thành bột mịn. Sau đó, người ta sẽ trộn lẫn bột ớt khô với các loại gia vị khác để tạo thành nước chấm thơm lừng. Loại nước chấm này sẽ có vị chua nhẹ, hơi cay, hương nồng như hương quế.

5.5 Cá nướng

Giống với các món thịt nướng, món cá nướng cũng được làm từ nguyên liệu chính gồm cá và gia vị hạt mắc khén. Cá sẽ được làm sạch, tẩm ướp với các loại gia vị và mắc khén rồi đem đi nướng. Thịt cá sau khi nướng sẽ mềm, có hương thơm đặc trưng và không còn mùi tanh khó chịu.

6. Cách bảo quản và sử dụng hạt mắc khén nguyên hạt

Việc sử dụng hạt mắc khén đúng cách sẽ tạo nên hương vị thơm ngon tuyệt đỉnh cho món ăn. Tuy nhiên, không phải ai cũng có thể sử dụng đúng cách hạt này trong lần đầu tiên. Vì thế, nếu đang băn khoăn về cách dùng đúng của loại gia vị này thì bạn đừng bỏ qua nội dung này nhé!

Thông thường, bạn có thể tìm thấy hạt mắc khén đã được rang, xay sắn tại các cửa hàng. Lúc này, bạn chỉ cần tẩm ướp bột mắc khén vào món ăn hoặc trộn với các gia vị khác để làm chẩm chéo. Ngược lại, nếu đã lỡ mua phải mắc khén nguyên hạt thì bạn có thể tham khảo các bước chế biến hạt mắc khén như sau:

• Bước 1: Bạn nhặt bỏ các cành khô bị lẫn trong hạt và trái mắc khén. 
• Bước 2: Bạn bắc chảo lên bếp và đợi đến khi chảo nóng.
• Bước 3: Khi chảo đã nóng, bạn cho một lượng mắc khén vừa đủ vào và đảo liên tục, đều tay. Đây là công đoạn quan trọng, đòi hỏi sự cẩn thận của người chế biến. Tốt nhất, bạn nên rang hạt ở lửa vừa phải để tránh bị cháy.
• Bước 4: Sau 2 – 3 phút, hạt mắc khén sẽ bốc khói và có mùi thơm nhẹ đặc trưng. Lúc này, bạn có thể tắt lửa và đổ hạt đã rang vào khay.
• Bước 5: Bạn đợi 30 phút cho hạt nguội hẳn rồi bắt đầu giã hoặc xay hạt. Vì mắc khén chứa nhiều tinh dầu nên sẽ bị bết và không tạo được chất bột mịn nếu xay khi còn nóng.

Bên cạnh đó, khi sử dụng và bảo quạt loại hạt này, bạn nên lưu ý một số nội dung như sau:

• Nên rang một lượng vừa phải, đủ dùng trong thời gian ngắn. Bởi nếu rang quá nhiều và tích trữ quá lâu thì hạt mắc khén sẽ mất đi hương vị đặc trưng. 
• Không xay hạt mắc khén quá mịn như hạt tiêu, mà chỉ cần xay, giã với độ mịn vừa phải.
• Có thể áp dụng cách nướng cả chùm mắc khén trên bếp củi hoặc than đặc trưng của người Thái ở tây Bắc. 
• Bảo quản kín hạt này trong lọ, hoặc các chai nhựa đựng nước để tránh bị mất mùi thơm.
• Đặt các lọ bột mắc khén ở nơi râm mát.
• Không bảo quản mắc khén trong tủ lạnh…

7. Mức giá hạt mắc khén hiện nay 

Thực tế, giá bán mắc khén phụ thuộc vào nhiều yếu tố như chất lượng, nơi trồng, mức độ tươi, nhà cung cấp,… Hiện nay, trên thị trường, mắc khén chuẩn vị Tây Bắc đang có giá dao động từ 300.000 – 350.000đ/kg. Thậm chí, có những thời điểm, giá bán loại hạt này lên tới 400.000đ/kg.

Trên đây là những thông tin chi tiết nhất về mắc khén – gia vị đặc trưng của ẩm thực vùng Tây Bắc. Ngoài ra, loại hạt này còn có nhiều công dụng khác như làm thuốc, có giá trị kinh tế cao,… Để tìm hiểu giá bán mới nhất của hạt mắc khén hoặc các loại nguyên liệu chuẩn vị Tây Bắc khác, bạn đừng quên liên hệ với Tây Bắc Green nhé!

• Thông tin liên hệ

  • Địa chỉ : Tổ 5, phường Thanh Trường, TP Điện Biên Phủ, tỉnh Điện Biên
  • Hotline: 0867765565
  • E-mail: taybacgreen.com@gmail.com