Rượu cần Tây Bắc là nét ẩm thực đặc trưng của dân tộc Tây Bắc. Từ người Thái, người Mường cho đến dân tộc Ê-đê đều sử dụng rượu cần trong các ngày lễ lớn. Rượu là đặc sản của núi rừng không chỉ được người miền núi yêu thích mà còn có cả người miền xuôi. Phía sau những bình rượu cần là cả một câu chuyện dài được gói gọn trong 4 từ “Văn hóa rượu cần”.
Trong tiếng của người Mường rượu cần còn được gọi là rão tỏng. Không ai biết được rượu cần xuất hiện trong đời sống của người Mường từ khi nào? Người ta chỉ biết rằng rượu cần đã xuất hiện từ rất lâu và gắn liền với nét văn hóa của người Mường. Trong văn hóa của người Mường rượu cần được dùng để uống trong gia đình, đãi khách đến chơi nhà hoặc đám cưới và một số nghi lễ khác.
Để chế biến rượu cần, cần phải có nguyên liệu chính là gạo. Tiếp theo là vỏ cây mun giã nhỏ, củ riềng, lá ổi để vắt lấy nước, củ gừng và một ít ớt.
Sau khi đã chuẩn bị xong, người ta đem tất cả các nguyên liệu trộn vào bột gạo và nặn thành vỏ bánh. Vỏ bánh sau khi được ủ rơm khoảng 3 đêm sẽ bắt đầu lên men trắng. Tiếp đến họ lại gỡ men ra và hong khô trên gác bếp 10 ngày. Sau đó men đã khô và có thể mang đi để chế biến rượu.
Một bình rượu có nồng độ nặng hay nhẹ là do giả giảm chất lượng lên men. Rượu muốn ủ được ngon phải bịt thật kín. Để có được một bình rượu ngon là điều không hề dễ. Phải là người có kinh nghiệm đong đếm, ước lượng mới có thể cho ra một bình rượu cần tốt nhất. Người có kinh nghiệm sẽ ước lượng được tỉ lệ lên men để rượu có độ thơm ngọt hòa quyện với nhau, không quá đắng cũng không quá cay.
Không chỉ quá trình chế biến đòi hỏi người ủ rượu phải là một người tinh tế, tỉ mỉ, mà khi thưởng rượu cũng cần đến sự kiên nhẫn. Cách uống rượu đúng chuẩn của người Tây Bắc là uống trong chum. Đổ nước lạnh vào ngâm cho ngấm, rồi cắm cần vào bình rượu mà uống. Một bình rượu cần ngon phải được thưởng thức trong ngày nếu không sẽ bị chua.
Có 3 loại chum rượu cần chum nhỏ, chum nhỡ và chum to. Chum nhỏ dành cho 2 người uống thường là vợ chồng, cặp đôi…Chum nhỡ đủ cho 4,6,8 người uống, còn chum còn lại đủ cho 10, 12, 14 người uống
Đối với người khác có lẽ rượu là thức uống không tốt cho sức khỏe. Nhưng đối với người Tây Bắc rượu cần không chỉ là thức uống được dùng trong các dịp lễ, mà rượu cần còn tốt cho sức khỏe kích thích tiêu hóa, lợi tiểu.
Cũng giống dân tộc Mường, rượu cần là thức uống không thể thiếu trong các dịp lễ cưới hỏi, lễ hội…Nhìn chung cách ủ rượu cần của người Thái và người Mường đều giống nhau. Ủ trong chum nhưng không chưng cất. Khi uống phải dùng cần được làm từ thân cây trúc hoặc dây mây. Nguyên liệu ủ rượu của người Thái cũng không khác biệt so với người Mường, đều bao gồm: men, tinh bột gạo…và trấu. Vì thế đối với người Thái, rượu cần còn có tên gọi khác là rượu trấu.
Trong văn hóa uống rượu cần của người Thái, khi uống phải có từ 2 người trở lên và thường là số chẵn. Trước khi uống rượu, họ phải cúng Giảng trước. Sau đó mới đến người già và khách quý. Đối với người Thái, khi chum rượu chưa mở nắp sẽ là của chủ nhà, nhưng khi cắm cần vào rồi thì chum rượu là của mọi người. Từ chủ nhà cho đến khách đến chơi ai cũng có quyền đặt ra và thống nhất luật uống. Luật uống rượu cần của người Thái bao gồm: Số người uống, thời gian uống, mức uống…
Người Thái quan niệm rằng bàn thờ tổ tiên là nơi trang trọng nhất. Vì thế các chum rượu chưa mở đều được đặt ở gian ngoài và hướng về bàn thờ tổ tiên. Khi chum rượu đã được mở, người đàn ông và khách quý sẽ ngồi hướng về phía bàn thờ. Phía cửa chính sẽ dành cho phụ nữ và mọi người xếp thành vòng tròn quanh chum rượu. Sau đó, người cầm chịch sẽ lấy tay vít rượu càn mời khách và không được tự ý vít cần khi chưa được sự đồng ý của người cầm chịch.
Khi thưởng thức rượu cần, phải cắm cần thật sâu vào đáy chum để tránh hút phải nước lã. Không được thổi không khí vào bên trong chum rượu sẽ khiến rượu mau nhạt. Khi uống không được để cần chéo nhau. Uống xong, người cầm chịch sẽ đưa tay đỡ cần cho khách. Nếu ai tự ý buông cần sẽ bị xem là thất lễ và sẽ bị phạt.
So với người Mường, luật uống rượu cần của người Thái rất nghiêm. Có thể thấy được đằng sau chum rượu là một câu chuyện về văn hóa rượu cần, chứ không chỉ đơn giản là nấu rượu và thưởng thức rượu. Tuy rượu cần tốt cho sức khỏe nhưng không nên dùng cho phụ nữ mang thai và trẻ nhỏ. Rượu cần Tây Bắc mang nét đẹp “say” lòng người đến và đi. Hương vị của rượu cần luôn in dấu đậm sâu trong lòng người thưởng thức. Rượu cần không chỉ là thức uống mà còn là cầu nối giao lưu giữa các dân tộc. Văn hóa rượu cần luôn được gìn giữ và phát huy.
Cung cấp đặc sản Tây Bắc nổi tiếng, đảm bảo nguồn gốc rõ ràng và chất lượng, được tin dùng bởi khách hàng khắp mọi miền đất nước, mang tinh hoa Tây Bắc lan tỏa khắp bốn phương
